Nieuws
Lezing ‘Systeemgericht werken in crisissituaties’
Maandag 21 november gaf systeemtherapeut Téo Visser een lezing over systeemgericht werken in crisissituaties. Téo nam het publiek op interactieve wijze mee in de uitgangpunten van de systeemtheorie, en hoe doe je dat nou in de praktijk. Het doel van deze lezing was om deelnemers perspectief te geven op hoe je een crisissituatie positief kunt benaderen en negatieve gedragspatronen kunt doorbreken in lastige casussen. Dat onderwerp bleek een schot in de roos, want de zaal zat bijna vol!
Context is enorm belangrijk in het systeemgericht werken. Téo begint zijn verhaal over een getrouwd stel dat bij hem komt. Meneer stelt zich voor als ‘meneer Jansen’ en mevrouw stelt zich voor als ‘De Mantelzorger’. Om deze mensen te kunnen helpen is het van belang om mevrouw weer terug te laten gaan naar de oorspronkelijke context. Ze is namelijk ‘mevrouw Jansen’. Ze is ook mantelzorger, maar in eerste plaats is ze mevrouw Jansen. Op dezelfde manier is ‘een patiënt’ in de oorspronkelijke context ‘een ouder’. ‘Een kindermisbruiker’ is in de oorspronkelijke context ‘een vader’. De kindermisbruiker moet in gesprek met zijn zoon terug naar de oorspronkelijke context om een zinvol gesprek te kunnen hebben. Bij zo’n gesprek, en eigenlijk bij ieder gesprek, moet je als hulpverlener je eigen oordelen aan de kant zetten. Je moet in je achterhoofd houden dat de persoon in eerste instantie een vader is, die een reden had voor zijn daden. En die reden moet boven tafel komen zodat de zoon zijn vader weer als vader kan gaan zien. Hoe kinderen zijn geworden is een gevolg van hun familie. Ook de vader is ooit kind geweest, vraag dus als hulpverlener wat hij heeft meegemaakt. Misschien komt daar wel een reden voor zijn daden uit.
Teo vertelt dat een vrije positie als hulpverlener heel belangrijk is, maar dat je die positie ook makkelijk kunt verliezen. Bij de kennismaking met de ouders of de kinderen al kan je je vrije positie verliezen, als je ingezogen raakt in het verhaal van de ouders of de kinderen. Dat kan jou als professional later belemmeren, want dan lukt het niet meer goed om meervoudig partijdig te zijn. Meervoudig partijdig ben je als je voor iedereen binnen het gezin even partijdig bent. Als jij bijvoorbeeld ingezogen bent in het verdrietige verhaal van een moeder, ben je snel geneigd om aan de kant van die moeder te staan en kun je het kind hierdoor benadelen. De hulpverlener is er voor iedereen, dus zou niemand in een gezin zich benadeeld moeten voelen door de hulpverlener.
Om je vrije positie te behouden kun je binnen een gesprek gebruik maken van verschillende communicatietechnieken. Zoals Téo aangeeft: “Taal is key” en kan van mensen een persoon of een patiënt maken. Het is daarbij belangrijk om tijdens een gesprek niet over iemands integriteit heen te gaan. Dit doe je door niet jouw eigen oordelen er doorheen te drammen”.
Belangrijk is om te accorderen tijdens een gesprek. Je kan inhoudelijk niks reguleren, als er niet is geaccordeerd. Maar wat is dat accorderen eigenlijk? Accorderen is van belang om iemand het gevoel te geven dat hij of zij gehoord wordt. Door middel van accorderen zorg je ervoor dat iemand meer durft te zeggen in een gesprek met bijvoorbeeld andere gezinsleden. Eigenlijk leg je met accorderen steeds heftiger woorden in de mond van de hulpvrager, totdat diegene het er niet meer mee eens is. Bijvoorbeeld: ‘Jouw vader is niet vaak thuis hè?’ tot ‘Doordat jouw vader er nooit voor jou is, hou je niet van hem.’ Als een kind hier dan bijvoorbeeld ‘Nee, dat is niet waar’ op zegt, dan heeft het kind de ruimte gekregen om eerlijk te zijn en voelt het kind zich gehoord. Dit is belangrijk, want hierdoor kan je beginnen met het creëren van verandering van binnenuit.
Structureel ingrijpen wordt veel gebruikt in Nederland. Téo legt dit uit aan de hand van het voorbeeld van een stalker. Een stalker gaat bijvoorbeeld voor de derde keer de gevangenis in, omdat hij niet kan stoppen met stalken. In plaats van dat er met deze persoon gepraat wordt, krijgt hij iedere keer dezelfde straf en verandert zijn gedrag niet. Dit gebeurt ook vaak met kinderen die iets doen wat niet mag. Voor de ontwikkeling van een kind is het heel belangrijk dat de ouder met het kind praat en niet alleen maar straf geeft om te zorgen dat het stopt met datgene wat niet mag. Téo geeft aan: “Een kind moet boe en ba kunnen zeggen, zonder dat dat gelijk bestraft wordt”. Structureel straf geven werkt alleen maar averechts voor een kind. Het kind zal afstand creëren van de ouders om niet gestraft te worden, in plaats van dat het leert waarom bepaald gedrag niet wenselijk is. Als je als hulpverlener merkt dat er binnen een gezin sprake is van structureel ingrijpen, is het jouw taak om de ouders te helpen om meer te praten met het kind. Hier kan je in een systeemgesprek mee beginnen door te accorderen. Hiermee geef je het kind weer het gevoel dat het wat mag zeggen en dat er geluisterd wordt. En andersom merken de ouders dat ze door praten dichter bij hun kind komen te staan.
Naast structureel ingrijpen zijn er ook nog andere dingen die ouders doen, die de ontwikkeling van een kind in de weg zitten. Ouders gaan vaak te lang door met het opvoeden van een kind in plaats van het helpen ontwikkelen van een kind. Téo geeft aan dat kinderen onder de twaalf moeten worden opgevoed en kinderen boven de twaalf onvoorwaardelijk moeten worden gesteund tot volwassenheid. Om dit te kunnen signaleren, moet je als hulpverlener jezelf de vraag stellen of de ouders wel meegroeien met de ontwikkeling van hun kinderen. Ook hebben ouders er soms wel een handje van om zich te laten erkennen als ouders door hun kinderen. Voor een goede ontwikkeling moeten ouders juist hun kinderen erkennen en niet andersom, aldus Téo. Verder zul je als hulpverlener ook vaak zien dat kinderen voor hun vader of moeder moeten zorgen. ‘Voor je vader of moeder zorgen gaat ten kosten van je eigenbeeld’ vertelt Téo. Op zo’n moment is er vaak sprake van parentificatie. Dat is het langdurig opnemen van ouderlijke taken door een jeugdige. Parentificatie kan in de weg staan bij de ontwikkeling van kinderen, omdat ze zich niet meer op een ‘gewone manier’ kunnen ontwikkelen.
Téo laat zien in zijn verhaal dat alle gedrag communicatie is en dat communicatie altijd gaat over actie en reactie. Deze boodschap is ook goed te zien in Téo’s interactie met het publiek. Met zijn prikkelende vragen en sprekende voorbeelden zet hij het publiek aan tot reflectie op hun eigen rol als professional. Concluderend is een belangrijke hoofdlijn in zijn verhaal dat je mensen altijd aanspreekt vanuit hun competentie en dat je keuzemogelijkheden creëert. Deze boodschap zal de aanwezigen zeker inspireren in hun eigen werkpraktijk.
